Özer Akkuş
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Sekreter Üyesi

Depremle ilgili hemen her konunun ayrı bir önemi bulunmaktadır ama geleceğe daha güvenli bakmak açısından yapı denetim sistemini işlerli hale getirmek ve ilgili yasayı bu çerçevede ele almak zorundayız. Çünkü mevcut mevzuat ve uygulamaların, güçlendirme çalışmalarının pek çoğu geçmişte yapılan hataların yol açtığı veya açacağı zararı azaltmaya yöneliktir. Eğer Yapı Denetim Yasası’nda gerekli değişiklikleri yapmaz, yasayı zafiyete yol açacak özelliklerinden arındırmazsak, on yıl sonra aynı sorunla karşı karşıya kalacağımız açıktır.

2019 yılına kadar müteahhitlerin kendi denetim şirketlerini belirlediği bir sistem yürürlükteydi ve 18 yıl boyunca müteahhitlerin kendi denetçilerini seçmesiyle yapı denetimi işleri yürüdü. Oysa toplumun can ve mal güvenliğiyle alakalı bir konu olarak yapı denetimi bir kamu hizmetidir ve kamu adına yapılmalıdır. Kurgu daha en başından yanlış yapılmıştır.

Ülkemize münhasır yap-sat müteahhitlerine tanınan bu geniş alanda, onlar da elbette mühendisliğin gerektirdiği önlemlerin alınmasını hem zaman kaybı hem de maliyet artıcı unsur olarak değerlendirip bunu düşürmeye çalıştılar. Kendi tespit ettikleri denetim şirketlerine çok rahat baskı yapabildiler hatta denetim hizmetlerinin kâğıt üzerinde kalmasını sağlayabildiler.

2019 yılından sonra müteahhidin kendisinin denetçiyi belirleme sisteminden çıkılarak havuz sistemine geçilmesi beraberinde başka sorunları getirmiştir. Görevini yapan meslektaşlarımıza inşaat sahasında gerek müteahhit gerekse müteahhidin personeli tarafından taciz ve şiddet olaylarında artış gerçekleşmiştir.

Öte yandan müteahhit baskısı bir yana mevcut haliyle yapı denetim kuruluşları da önünde sonunda ticari kuruluşlardır ve kâr-zarar hesabıyla işlerini yürütmektedir. Orada çalışan mimar ve mühendislerin niteliklerinin, yeterliliklerinin sorgulanması ve uygun koşulların yaratılması gereklidir. Pek çok meslektaşımız buralarda asgari ücretin bile altına çalıştırılmaktadır.

Bunlara ek olarak odalarımızın mesleki yeterlilik, eğitim, belgelendirme ve denetleme gerekliliklerinin yapı denetim süreçlerinden dışlanması, yeni binaların yapı güvenliği konusunda da riskler doğurmaktadır.
Yapı denetim sisteminde yapılan son düzenlemeyle; 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren yapı denetiminde “e-dağıtım” sistemine geçilmiştir. Bu düzenlemeyle işleyişte müteahhittin işvereni olarak konumlanan yapı denetimlerin müteahhit ile olan ilişkisinin kesilmesi amaçlanmıştır. Ancak bu değişiklik sistemin sağlıklı çalışması için tek başına yeterli değildir. Belli bir birikim ve yetkinliğe sahip olmayan yapı denetim kuruluşlarının, "yapı denetim" sürecinde bulunmaları doğru bir denetim yapacakları anlamına da gelmez. Yapı denetim sisteminde sadece meslek odalarınca belgelendirilen ve belli aralıklarla düzenlenen meslek içi eğitimlere katılım şartını yerine getiren denetçi, kontrol mühendisi ve şantiye şeflerine yer verilmelidir.

Mesleğinde tecrübeli ve etik değerlere sahip mühendis ve mimarların görev üstlenmelerini sağlayabilmek için, meslek odalarının anayasal hakkı olan “belgelendirme yetkisi” Bakanlık tarafından kabul edilmeli ve bu çerçevede gerekli düzenlemeler ivedilikle yapılmalıdır. Sistemde görev alan tüm mühendis, mimarların sicilleri kayıtlı oldukları Meslek Odaları tarafından tutulmalıdır.

Mühendis ve mimarların imar mevzuatına aykırı fiillerinden dolayı inceleme yapan ve rapor hazırlanan il yapı denetim komisyonlarında meslek odası temsilcisi bulunmalıdır. Yapı denetimi firma ağırlık bir sistem olmaktan çıkartılıp denetçi ağırlıklı bir sisteme dönüştürülmelidir. Yapı denetimi kamusal bir görevdir ve bu alanda çalışan mühendis ve mimarlar kamu personeli niteliğinde öngörülmeli, sorumlulukları ve icraları bu gözle değerlendirilmelidir.

Aynı zamanda son deprem bize göstermiştir ki proje denetimi ve yapı denetiminin ayrışmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Proje denetiminin kamu marifetiyle yapılması en sağlıklı yöntemlerden biridir.